Motie vreemd en vreemder
Pittige chipjes of moties?
Meestal haken mijn kinderen af als ik over mijn werk als wetgevingsjurist vertel. Ik begrijp dat ook wel. Bij een filmpje van een YouTuber die een ongelooflijk pittig chipje eet vallen dat soort verhalen natuurlijk in het niet. Gelukkig heb ik soms ook verhalen die wel tot de verbeelding spreken. Zo vinden ze het bijvoorbeeld prachtig dat de Koning wetten met een iPad ondertekent en dat er een Commissie Stiekem is. Dit fenomeen, dat laatst aan de keukentafel aan de orde kwam, zorgde er zelfs voor dat ze zelf gingen googelen naar voorbeelden. Naar aanleiding daarvan neem ik jullie in dit blog graag mee in de wondere wereld van de moties.
Verschillende soorten en maten
Volksvertegenwoordigers beschikken over verschillende instrumenten om invulling te geven aan hun taak. Een van die instrumenten is het indienen van een motie. Middels een motie kan de volksvertegenwoordiging, dus bijvoorbeeld de Eerste en Tweede Kamer, maar ook een gemeenteraad of provinciale staten, een uitspraak over een bepaald onderwerp doen. Dit kunnen uitspraken in verschillende soorten en maten zijn.
Oproep om iets te doen
In de regel is een motie een oproep aan het bestuur om iets te doen (of juist na te laten). Die oproep kan op veel verschillende onderwerpen betrekking hebben. Zo heeft de Tweede Kamer recent een motie aangenomen die de regering verzoekt om zo snel mogelijk te zorgen voor onafhankelijk, continu en fijnmazig meten van gevaarlijke stoffen bij Tata Steel, inclusief het voor handhaving benodigde cameratoezicht.[1] Een ander voorbeeld is een motie die de regering verzoekt er van harte mee in te stemmen dat de EU-toetredingsonderhandelingen met Oekraïne en Moldavië worden gestart.[2] Of een motie om een plan van aanpak uit te werken voor vaccinatie tegen de dierziekten in de dierhouderij en daarbij de meerwaarde in kaart te brengen van een vaccinatieplicht en van een monitoring op vaccinatiegraad voor de belangrijkste dierziekten.[3]
Motie van wantrouwen
Met een motie van wantrouwen kan de volksvertegenwoordiging het vertrouwen in een bewindspersoon of bestuurder opzeggen en daarmee zorgen voor het ontslag van die bewindspersoon of bestuurder. In de praktijk blijkt dat alleen nog niet zo eenvoudig. Na 1939 is er in de Tweede Kamer elk geval geen enkele motie van wantrouwen meer aangenomen. Dit terwijl er in 2023 nog is vastgesteld dat er sinds 2010, toen het kabinet-Rutte I aantrad, 95 moties van wantrouwen in stemming zijn gebracht. In de anderhalve eeuw aan Nederlandse parlementaire geschiedenis daarvoor waren dat slechts 28 moties van wantrouwen in totaal.[4] Op voorhand heb ik indruk dat de Tweede Kamer onder het kabinet Schoof niet terughoudender met het instrument zal zijn. Bij het debat over de kabinetsformatie op 4 juli 2024 diende de Tweede Kamer drie moties van wantrouwen in.[5] Ook deze verwierp de Tweede Kamer alle drie.
Motie van afkeuring of treurnis
Naast de motie van wantrouwen is er ook de motie van afkeuring of de motie van treurnis. Met een motie van afkeuring of treurnis spreekt de volksvertegenwoordiging een oordeel over het gevoerde beleid uit. Een motie van afkeuring ziet daarbij doorgaans ook op het optreden van de bewindspersoon of bestuurder. Bij de motie van treurnis gaat het veelal alleen om het gevoerde beleid zelf. De motie van treurnis is in de Tweede Kamer overigens niet zo heel erg populair. Voor zover ik heb kunnen nagaan is de laatste motie van treurnis op 22 april 2021 ingediend. De indiener betreurde toen dat de regering al militairen naar Afghanistan had gestuurd vóórdat daar over met de Tweede Kamer een debat was gevoerd, terwijl de Grondwet het vooraf verstrekken van inlichtingen in die gevallen in beginsel wel voorschrijft.[6]
De motie van afkeuring komt in de Tweede Kamer vaker voor. Op 20 juni 2024 diende de Tweede Kamer nog zowel een motie van afkeuring als een motie van wantrouwen tegen minister Yeşilgöz in. Dit gebeurde tijdens een debat over de uitspraken die zij heeft gedaan over het aantal asielzoekers dat misbruik zou maken van de nareisregeling. De motie van afkeuring sprak uit dat de minister gedurende vele maanden een onjuist beeld van de aantallen nareizigers had gecreëerd en had nagelaten dat te corrigeren.[7] In de motie van wantrouwen werd de minister met name verweten geen excuses te hebben aangeboden voor haar handelswijze.[8]
Gewichtig, maar ook kroketten
Naast de verschillende soorten moties, zijn er ook moties in verschillende maten. Zo gaan moties in de regel over serieuze kwesties, maar er zijn ook moties met luchtigere onderwerpen. Een bekend voorbeeld is de motie die Peter-Jan Balkenende in 1993 indiende toen hij lid was van de gemeenteraad in Amstelveen. Met deze motie stelde hij dat gemeenteraadsleden recht moesten hebben op een kroket als een raadsvergadering tot na 23.00 uur zou duren.[9]
In Zwolle, Losser[10] en Ommen[11] zijn later vergelijkbare moties aangenomen en worden na een bepaald tijdstip ook raadskroketten geserveerd. Daar staat weliswaar tegenover dat de raadskroketten in Katwijk, Coevorden, Hilversum en Zwolle vanwege bezuinigingen juist weer gesneuveld zijn,[12] maar dat neemt niet weg dat de krokettenmotie populair is.
En andere snacks
En er zijn meer moties waarin snacks centraal staan. In Utrecht brak de VVD in 2017 met een motie bijvoorbeeld een lans voor de bitterbal. De Partij voor de Dieren had voorgesteld bij alle bijeenkomsten die de gemeente organiseert minimaal voor de helft voor vegetarische en veganistische hapjes te zorgen, maar de VVD drong er middels een motie op aan de keuze voor de bitterbal te behouden.[13] Verder kent de gemeente Leiden de palingmotie. Daarin werd het college opgeroepen de paling niet meer bij ontvangsten te serveren omdat het een bedreigde diersoort is.[14] Tot slot diende een gemeenteraadslid in Almere in 2023 een motie in met een oproep aan het college om ervoor te zorgen dat op scholen en bij gemeentelijke bedrijfsrestaurants geen voeding of snacks worden aangeboden waarin insecten zijn verwerkt.[15]
Snacks zijn de crux?
Het zijn kennelijk ook de snacks waar mijn kinderen op aanslaan, want nadat ze via Google bij de motie uit Almere terecht kwamen, rees de vraag of de motie uit Almere ook voor roze koeken geldt. Volgens mijn kinderen zou het een drama zijn als die koeken niet meer op scholen te krijgen zijn en in roze koeken is het bloed van luizen verwerkt.[16] En ze kwamen ook de gratis-bier-motie uit de Tweede Kamer tegen.[17] Weliswaar ging die niet over snacks, maar over een motie om het minimumloon ‘enigszins te verhogen’ en dat te betalen ‘via de uitgavenkant’,[18] maar omdat de motie vanwege de vaagheid een gratis-bier-motie werd genoemd, sprake het toch tot de verbeelding.
Motie vreemd
Het leukste vind ik zelf nog dat dat er ook een categorie moties is die moties vreemd worden genoemd. In de Reglementen van Orde van de Eerste en Tweede Kamer, maar ook van veel andere volksvertegenwoordigingen, is bepaald dat moties betrekking moeten hebben op het onderwerp dat behandeld wordt. De motie moet dus zien op een onderwerp dat op de agenda staat. Dit is echter niet overal voorgeschreven.
Sommige gemeenten, provincies en waterschappen kennen ook de mogelijkheid een motie in te dienen over een onderwerp dat niet is geagendeerd. Dit is de zogenaamde ‘motie vreemd aan de orde van de dag’, of kortweg: motie vreemd. Ik realiseer mij dat mijn kinderen dit niet interessanter vinden dan een YouTuber met een ongelooflijk pittig chipje, maar ik vind het in dit verband toch mooi. Kennelijk zijn er moties vreemd, en vreemder.
[1] Kamerstukken II 2023/24, 28 089, nr. 30.
[2] Kamerstukken II 2023/24, 36 550 V, nr. 5.
[3] Kamerstukken II 2023/24, 29 683, nr. 29.
[4] Het Parool, Ooit gevreesde motie van wantrouwen wordt routine: ‘Niemand kijkt er meer van op’, 8 juni 2023.
[5] Kamerstukken II 2023/24, 36 471, nr. 76, 77 en 87.
[6] Kamerstukken II 2020/21, 27 925, nr. 776.
[7] Kamerstukken II 2023/24, 30 573, nr. 215.
[8] Kamerstukken II 2023/24, 30 573, nr. 216.
[9] RTLNieuws.nl, Raad ruziet over recht op kroket, 19 februari 2015.
[10] AD.nl, Geen knorrende maag meer in raad door krokettenmotie, 13 november 2015.
[11] DeStentor,nl, Unanieme steun voor ‘krokettenmotie’: geen knorrende magen meer tijdens raadsvergaderingen in Ommen, 31 juli 2023.
[12] BinnenlandsBestuur.nl, Onenigheid over raadskroket, 19 februari 2015.
[13] AD.nl, Utrechtse politici maken ruzie over bitterbal of vegahapje, 4 juli 2017.
[14] NOS.nl, Bitterbalruzie in de raad? Daar heeft ook Balkenende ervaring mee, 5 juli 2017.
[15] Raadvanalmere,nl, Motie vreemd aan de orde van de dag Forum voor Democratie: Geen normalisatie van insecten in voeding, 20 april 2023, nr. 23078.
[16] Volkskrant.nl, De Volkskeuken: roze koeken zonder luis (veganistisch), 24 juli 2023.
[17] Telegraaf.nl, Hoongelach om ongedekte motie Van der Plas en Omtzigt: beticht van uitdelen ’gratis bier’, 22 september 2023.
[18] Kamerstukken II 2023/24, 36 410, nr. 37.