De koffertjes van het kiesrecht
Het beeld van het koffertje op Prinsjesdag is inmiddels niet meer weg te denken. Dat koffertje bevat de Miljoenennota en de Rijksbegroting, de wettelijk verplichte verantwoording en begroting van de ontvangsten en uitgaven van het Rijk. Waar het op Prinsjesdag gaat om één koffertje, spelen tijdens de verkiezingen héél veel koffertjes een wettelijke rol. Zonder deze koffertjes kunnen de verkiezingen niet plaats vinden volgens de in de Kieswet gestelde regels. Deze blog gaat in op de onmisbare inhoud van deze koffertjes.
De Tweede Kamerverkiezing vond plaats op 22 november 2023. De Kieswet, en dan specifiek Afdeling II, heeft mede betrekking op deze verkiezing. Uit de Kieswet blijkt ook dat het organiseren van een verkiezing een strakke planning vergt en dat niets over het hoofd gezien mag worden. Veel termijnen zijn wettelijk vastgelegd,[1] de inrichting van het stembureau is bepaald en ook de procedure voor het uitbrengen van de stem is tot in de puntjes geregeld. Gemeentebesturen worden hard aan het werk gezet om de verkiezing vlekkeloos te laten verlopen. ‘Tot in de puntjes geregeld’ is een understatement als het om de kleinste details van de verkiezingen gaat. En daar komt het koffertje om de hoek kijken, die op elk stembureau aanwezig is.
Het koffertje bevat attributen die noodzakelijk zijn om op elk stembureau de gestelde regels van de Kieswet uit te voeren. Er is trouwens geen ‘paklijst’ opgenomen in de Kieswet. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties publiceert een stembureau-instructie waar de benodigdheden in staan. Wat zijn de attributen in het koffertje? Voor het gemak verdeel ik de materialen in drie groepen: informatie voor stembureauleden, informatie en hulpmiddelen voor kiezers en benodigdheden voor stembureauleden en tellers.
Informatie voor stembureauleden:
Exemplaar van de Kieswet
Uittreksels Register Ongeldige Stempassen (ROS)
Stembureau-instructie (van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties)
Voorbeelden van stempassen, volmachtsbewijzen en kiezerspassen
Brochure geldige identiteitsdocumenten
Op ieder stembureau moet een actueel exemplaar van de Kieswet aanwezig zijn. Voor het uittreksel van de ongeldige stempassen is in de Kieswet zelfs voorgeschreven dat deze op de tafel voor het stembureau moet liggen.[2] Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zorgt voor een instructie voor stembureauleden. De gemeente moet naast deze instructie ook een training aanbieden voor stembureauleden. Om de identiteit te kunnen vaststellen van de persoon die komt stemmen dient een geldig identiteitsbewijs te worden overhandigd. De brochure geldige identiteitsdocumenten helpt bij het bepalen van de echtheid van het identiteitsbewijs. De voorbeelden van de stempassen, volmachtsbewijzen en kiezerspassen helpen bij het vaststellen van de echtheid van die documenten.
Informatie en hulpmiddelen voor kiezers:
Bordjes die aangeven waar het stembureau zich bevindt
Kieslijst
Handleiding voor de kiezer
Rood potlood
Puntenslijper
Loep met leeslampje
Deze attributen zijn essentieel om aan de gestelde regels te kunnen voldoen. Bijna iedereen zal de situatie herkennen dat je je eerst waant door een doolhof in de vorm van een school, buurthuis, sportcomplex of ander gebouw voordat je je stem kunt uitbrengen. Bordjes die aangeven waar het daadwerkelijke stembureau zich bevindt zijn op die momenten geen overbodige luxe. Zonder een geslepen rood potlood kunnen kan niet worden gestemd, immers het gekozen rode stipje moet zorgvuldig worden ingekleurd. Dan het loepje, al dan niet met ingebouwd lampje. Voor slechtziende mensen kan dit noodzakelijk zijn. In ieder stembureau is daarom in ieder geval een loepje en leeslampje beschikbaar.
Benodigdheden stembureauleden en tellers:
Slotjes met sleutel
Rekenmachine
Bordjes met ‘blanco’, ‘ongeldig’ en de lijstnummers
Telformulieren
Elastiekjes
Paperclips/papierklemmen
Stempel ‘onbruikbaar’ en stempelkussen
Verzegeling
Enveloppen met aanduiding van inhoud
Plakband
Aan het begin van de dag wordt gecheckt door de stembureauleden of de stembussen daadwerkelijk leeg zijn. Vervolgens zijn de slotjes met sleutels nodig om de stembus te kunnen afsluiten.
Afhankelijk van waar de stemmen worden geteld – dit kan namelijk ook op een andere locatie dan het stembureau waar de stemmen zijn uitgebracht – worden in het koffertje benodigdheden meegegeven voor het tellen. De vraag is of het koffertje groot genoeg is voor al deze spullen. Een aparte doos met spullen voor de telling is ook een optie.
Voordat de stembiljetten uit de stembus worden gehaald worden de geldige stempassen, kiezerspassen en volmachtbewijzen, de onbruikbaar gemaakte stempassen, kiezerspassen en volmachtbewijzen de onbruikbaar gemaakte stembiljetten, de niet gebruikte stembiljetten en het uittreksel van ongeldige stempassen in afzonderlijke enveloppen gesorteerd. Ordenen van de documenten kan met een paperclip of papierklem en het bundelen van de enveloppen kan met een elastiek. Deze enveloppen moeten ook steeds worden verzegeld.
De bordjes met aanduidingen ‘blanco’, ‘ongeldig’ en de lijstnummers zijn een hulpmiddel bij het sorteren van de stembiljetten. De telformulieren worden gebruikt om het tellen van de stemmen op een goede manier bij te houden en de rekenmachine om de aantallen bij elkaar op te tellen.
Goed gekozen details
Er gaat in de koffertjes van het kiesrecht een wereld schuil van paperclips, papierklemmen, puntenslijpers, bordjes en instructiebladen. De omvangrijke en gedetailleerde Kieswet vergt zeer nauwkeurig werk van de stembureauleden, waarbij het koffertje dient als onmisbare ondersteuning voor een goed verloop van de verkiezingen.
[1] Denk aan het bekendmaken van de termijnen voor aanvraag van de volmacht en de kiezerspas in het Gemeenteblad (artikelK3, derde lid, van de Kieswet); de datum waarop de stempassen in het bezit moeten zijn van de kiezer (artikel J7, tweede lid, van de Kieswet) of het bezorgen van informatie over stembureaus aan het adres van de kiezer (artikel J1, eerste lis, van het Kiesbesluit).
[2] Artikel J17 van de Kieswet.