Decentrale besluitvorming tijdelijk digitaal

Olaf Kwast, 1 april 2020

Digitaal in plaats van fysiek vergaderen

Het corona-virus brengt beperkingen mee die invloed hebben op het houden van vergaderingen. De oproep is om in het belang van de volksgezondheid niet bij elkaar te komen, tenzij dit strikt noodzakelijk is met het oog op de besluitvorming, en met inachtneming van de richtlijnen van het RIVM. Gemeenten, provincies en waterschappen houden zich hieraan en schrappen zoveel mogelijk die vergaderingen waarbij leden fysiek aanwezig zijn. Voor de colleges van B&W, gedeputeerde staten en dagelijks besturen van waterschappen bestaan voldoende mogelijkheden dit op te vangen, zoals digitale beraadslaging en stemming en het gebruik van bestaande mogelijkheden voor mandaat.

Digitale besluitvorming door volksvertegenwoordigende organen

Voor gemeenteraden, provinciale staten, algemeen besturen van waterschappen en de eilandsraden van Bonaire, Sint Eustatius en Saba ligt dit anders. Deze organen mogen weliswaar digitaal beraadslagen, maar niet besluiten. Dat hangt samen met hun grondwettelijke positie. Het gaat om volksvertegenwoordigende organen die aan het hoofd staan van de openbare lichamen waarom het gaat. Om het voor decentrale vertegenwoordigende organen mogelijk te maken zo veel mogelijk te blijven functioneren in de coronacrisis, wordt het tijdelijk mogelijk gemaakt om naast digitale beraadslaging ook digitaal besluiten te nemen. Dat is de strekking van het door de regering ingediende wetsvoorstel 35.424. Het voorstel voor een Tijdelijke wet digitale beraadslaging en besluitvorming provincies, gemeenten, waterschappen en de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba. 

Een echte spoedwet

Het voorstel is niet alleen een tijdelijke wet, het is ook een echte spoedwet in termen van de wetgevingsprocedure. Het voorstel werd op vrijdag 27 maart behandeld in de ministerraad en nog dezelfde dag voor advies aanhangig gemaakt bij de Afdeling advisering van de Raad van State. De Afdeling advisering had aan het weekend genoeg. Op maandag 30 maart werd het advies door de Afdeling advisering vastgesteld. Inhoudelijk was het geen zwaar advies (een zogenoemd “dictum b”). De Afdeling adviseerde onder meer om een uitdrukkelijke termijn op te nemen, zodat de tijdelijke wet vervalt zodra het kan. De regering heeft dit advies gevolgd en de vervaldatum bepaalt op 1 september 2020. Bij Koninklijk besluit kan de termijn steeds met ten hoogste twee maanden worden verlengd. Het nader rapport werd door het ministerie nog dezelfde dag gemaakt, zodat de Koning het wetsvoorstel een dag later, op dinsdag 31 maart 2020 bij de Tweede Kamer kon indienen. 

Tweede Kamer behandelt wetsvoorstel in twee dagen

De vaste commissie van Binnenlandse Zaken in de Tweede Kamer was klaar voor spoedbehandeling en laat geen gras over groeien. De commissie maakte nog dezelfde dag het verslag gereed waarop de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties vrijwel onmiddellijk reageerde met de nota naar aanleiding van het verslag. Een dag later (vandaag) op 1 april 2020 besloot de vaste commissie om het wetsvoorstel als hamerstuk aan te melden, waar het nog die avond met algemene stemmen is aangenomen. Het stokje is daarna doorgegeven aan de Eerste Kamer: op 3 april beslist zij over de procedure.

Digitaal openbaar vergaderen

De wet maakt mogelijk dat digitaal vergaderd wordt, maar alleen als het niet anders kan. Digitaal betekent hier dat de agenda en de voorstellen digitaal ter inzage worden gelegd, dat ieder lid afzonderlijk digitaal toegang heeft tot de beraadslaging en ook zichtbaar en hoorbaar herkenbaar is (ander zou de identiteit van de gekozen volksvertegenwoordigers niet kunnen worden vastgesteld). Ook moet de voorzitter de orde kunnen handhaven. De openbaarheid van de vergadering mag door een live verbinding voor het publiek vorm worden gegeven. 

Stemmen in een digitale omgeving

Het cruciale punt van de wet is echter de stemming. Digitale besluitvorming is op dit moment juridisch immers niet mogelijk. Dit wetsvoorstel regelt hierop een tijdelijke uitzondering zolang een openbare fysieke vergadering niet of niet goed mogelijk is. Het moet voor de voorzitter, voor de overige leden en voor het publiek duidelijk zijn wie wat stemt. In een digitale omgeving verdient het daarom aanbeveling hoofdelijk te stemmen en de leden een voor een te vragen of deze voor of tegen zijn. Het spreekt voor zich dat deze wijze van stemmen zich niet leent voor geheime stemmingen, wat aan de orde is bij benoemingen. Dan wordt een vorm van briefstemmen mogelijk (per brief of koerier sturen de leden hun stem aan de griffie). Dat kan overigens ook uitkomst bieden bij openbare stemmingen, bijvoorbeeld als zich technische problemen voor zouden doen. Dan wordt de uitslag per brief door de voorzitter bekend gemaakt zodra het loket bij de griffie gesloten is. 

Inwerkingtreding en verval van de wet

De bedoeling is het wetsvoorstel zo spoedig mogelijk in werking te laten treden. Dat houdt in dit geval in: onmiddelijke ingang na bekendmaking. Terugwerkende kracht is niet mogelijk, omdat niet kan worden voorzien welke digitale besluiten anders achter zouden worden gelegitimeerd. De wet vervalt op 1 september 2020, behoudens mogelijke verlengingen. Het kan ook zijn dat de wet al eerder bij koninklijk besluit wordt ingetrokken, als vergaderingen al eerder weer normaal kunnen plaatsvinden. Opmerking verdient het dat deze wet niet aan fysieke vergaderingen in de weg staat. De wet biedt slechts tijdelijk een extra mogelijkheid. Zodra dit dus weer op een verantwoorde wijze kan plaatsvinden, kunnen de volksvertegenwoordigingen overgaan op fysieke vergaderingen, ook als deze wet dan nog niet is vervallen.

Voor welke besturen geldt de wet

De wet zal gelden voor gemeenteraden, provinciale staten, algemene besturen van waterschappen, besturen van gemeenschappelijke regelingen en de eilandsraden van Bonaire en Saba. Omdat op dit moment op Sint Eustatius geen eilandsraad in functie is, wordt deze tijdelijke wet daar niet toegepast.